Ծիրանվոր եկեցի

Աշտարակի Ծիրանավոր եկեղեցի, հայկական առաքելական եկեղեցի Հայաստանի Արագածոտնի մարզի Աշտարակ քաղաքում։ Ծիրանավոր եկեղեցին Աշտարակի հնագույն հուշարձանն է։ Ընդգրկված է Աշտարակի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում։

Նկարագրություն

Կառուցվել է 5-6-րդ դարերում Ներսես Բ Բագրևանդցի կաթողիկոսի կողմից։ Շինության ներքին տարածությունը բաժանված է երեք մասի՝ գմբեթը պահող սյուներով։ Ծիրանավոր եկեղեցին պահպանվել է կիսավեր վիճակում՝ առանց ծածկի և հարավային պատի։ Եկեղեցու արտաքին պարագիծն ունի 12,6 մ լայնություն և 25,3 մ երկարություն։ Աղոթասրահը (9,5 x 19,5) երեք զույգ մույթերի տեղադրությամբ բաժանված է միջին և կողքի նավերի, որոնց արևելյան կողմում համապատասխանաբար տեղավորված են ավագ խորանի, հատակագծում՝ պայտաձև, աբսիդը և նրա կողմերում՝ քառակուսի ավանդատները։

Անվան ծագումը

Ըստ ավանդության, Աշտարակում ապրող երեք քույրեր սիրահարվում են Սարգիս անունով մի երիտասարդի։ Ավագ երկու քույրերը որոշում են իրենց զոհաբերել՝ կրտսերին երջանկություն պարգևելու համար և ծիրանագույն ու կարմիր զգեստ հագնելով իրենց նետում են անդնդախոր ձորը։ Այս լուրն իմանալով, փոքր քույրը սպիտակ զգեստ հագնելով, նույնպես իրեն ձորն է նետում, իսկ Սարգիսը այս դառը վշտից դառնում է ճգնավոր։ Հետագայում ձորի եզրին երեք եկեղեցիներ են հայտնվում՝ Կարմրավորը, Ծիրանավորը և Սպիտակավորը։

Սպիտակավոր եկեղեցի

Սպիտակավոր եկեղեցին գտնվում է Հայաստանի Արագածոտնի մարզի Աշտարակ քաղաքում։ Ընդգրկված է Աշտարակի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում։

Պատմություն

Կառուցվել է V-VI դդ, վերակառուցվել՝ XIII -XIV դարերում։ Միանավ է, քառանկյուն և կամարաձև ծածկով։ Ներկայումս Սպիտակավոր եկեղեցին անհատույց, անժամկետ օգտագործման իրավունքով տրամադրվել է Հայ Առաքելական եկեղեցուն։

Անվան ծագում

Ըստ ավանդության, Աշտարակում ապրող երեք քույրեր սիրահարվում են Սարգիս անունով մի երիտասարդի։ Ավագ երկու քույրերը որոշում են իրենց զոհաբերել՝ կրտսերին երջանկություն պարգևելու համար և ծիրանագույն ու կարմիր զգեստ հագնելով իրենց նետում են անդնդախոր ձորը։ Այս լուրն իմանալով, փոքր քույրը սպիտակ զգեստ հագնելով, նույնպես իրեն ձորն է նետում, իսկ Սարգիսը այս դառը վշտից դառնում է ճգնավոր։ Հետագայում ձորի եզրին երեք եկեղեցիներ են հայտնվում՝ Կարմրավորը, Ծիրանավորը և Սպիտակավորը^[2]։

Կարմրավոր եկեղեցի

 Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կարմրավոր (այլ կիրառումներ)

Կարմրավոր
Կարմրավորը 2009 թ. օգոստոսին
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	եկեղեցի
Երկիր	Հայաստան
Տեղագրություն	Հայաստան Արագածոտնի մարզ, Աշտարակ
Դավանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Թեմ	Արագածոտնի թեմ
Ներկա վիճակ	Կանգուն
Ժառանգության կարգավիճակ	մշակութային հուշարձան Հայաստանում[1]
Ճարտարապետական ոճ	Հայկական
Կառուցման ավարտ	7-րդ դար
Հիմնադրված	7-րդ դար
7,4 մ
Երկարություն	5,9 մ
Լայնություն	7,4 մ
Գմբեթ	1

Կարմրավորը, կամ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, 7-րդ դարում կառուցված եկեղեցի է, որը գտնվում է Արագածոտնի մարզի Աշտարակ քաղաքում, կառուցել են Գրիգոր և Մանաս քահանաները^[2]։ Ընդգրկված է Աշտարակի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում։

Նկարագրություն

Այս խաչաձև կենտրոնագմբեթ փոքր եկեղեցու արտաքին չափսերն են 5,9 x 7,4 մետր։

Կարմրավորը Հայաստանում միակ եկեղեցին է, որի կարմիր կղմինդրե տանիքը մինչ օրս պահպանվել է։ Ութանիստ թմբուկը պսակված է կղմինդրածածկ կորագիծ վեղարով, որը նույնանյութ և նմանաձև տարրի պահպանված հնագույն օրինակն է։ Կարմրավորը արտաքուստ և ներքուստ խաչաձև գմբեթավոր եկեղեցի է։ Եկեղեցու կղմինդրը ամուր սեղմված է կրային շաղախի մեջ և լրացուցիչ մեխված է։ Եկեղեցու արտաքին պատերին պահպանվել են արձանագրություններ, որտեղ նշվում է գյուղի այն բնակիչների մասին, ում միջոցներով կառուցվել է եկեղեցին, ինչպես նաև ոռոգման ջրանցքի կառուցման դժվարությունների մասին։

Կարմրավորի շուրջը կան շատ հետաքրքիր խաչքարեր, որոնցից առավել հայտնի է Ծակ-Քարը, որն իր անունը ստացել է պատվանդանում ծակի պատճառով (1268)։ Հնում Կարմրավորը կուսանաց վանք է եղել։ Այնտեղ մինչ օրս պահվում են ուշադրությանը արժանի երկու հնություններ։ Դրանցից առաջինը մի հնդկական նկարազարդ վարագույր է, որը բերվել էր 1798–1799 թթ. Կալկաթայից, իսկ մյուսը՝ Շուխոնց ավետարանը, ձեռագիր ավետարան է, որը 1873 թ. նվիրաբերել է աշտարակցի Շուխյանց ընտանիքը։

Եկեղեցու դուռը փայտից է զարդարված փորագրություններով ու երգող հրեշտակներով և պատրաստվել է ազգային վարպետ Սարգիս Պողոսյանի կողմից 1983 թ ։

Կարմրավորի կողքին՝ մի գողտրիկ անկյունում է գտնվում նաև հայ մեծ բանաստեղծ Գևորգ Էմինի գերեզմանը։

Անվան ծագումը

Ըստ ավանդության, Աշտարակում ապրող երեք քույրերը սիրահարվում են Սարգիս անունով մի երիտասարդի։ Ավագ երկու քույրերը որոշում են իրենց զոհաբերել՝ կրտսերին երջանկություն պարգևելու համար և ծիրանագույն ու կարմիր զգեստ հագնելով իրենց նետում են անդնդախոր ձորը։ Այս լուրն իմանալով` փոքր քույրը, սպիտակ զգեստ հագնելով, նույնպես իրեն ձորն է նետում, իսկ Սարգիսը այս դառը վշտից դառնում է ճգնավոր։ Հետագայում ձորի եզրին երեք եկեղեցիներ են հայտնվում՝ Կարմրավորը, Ծիրանավորը և Սպիտակավորը։

Կա նաև տարածված մեկ այլ կարծիք՝ կապված եկեղեցիների անվանածագման հետ։ Ասում են՝ Սպիտակավոր եկեղեցու որմնանկարներից մեկում Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի գլխանոցը սպիտակ է, իսկ Կարմրավորում և Ծիրանավորում՝ համապատասխանաբար կարմիր և ծիրանագույն։

Մարինե սյուր եկեղեցի

Մարնե սյուր Սեն (ֆր.՝ Marnay-sur-Seine), համայնք Ֆրանսիայի Գրանդ Էստ մարզի Օբ գավառում^[2]։

Բնակչությունը 2008 թվականի դրությամբ կազմում է 246 մարդ, բնակչության խտությունը` 24.36 մարդ/կմ²։ Բնակավայրը զբաղեցնում է 10.1 կմ² տարածք։

Աշխարհագրություն

Գտնվում է Փարիզ քաղաքից 100 կմ հարավ-արևելք, Շալոն ան Շամպայն քաղաքից` 80 կմ հարավ-արևմուտք, Տրուա քաղաքից` 45 կմ հյուսիս-արևմուտք։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչության քանակը ըստ տարիների

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
411	393	424	405	423	396	363	401	420

1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
445	438	445	422	400	366	380	392	390

1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
387	370	341	339	311	294	272	297	290

1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
247	222	192	203	220	240	245	246	246

2009	2010	2011	2012	2013	2014	–	–	–
246	246	239	231	223	221	–	–	–

Աղբյուրներ` Ֆրանսիայի սոցիոլոգիական գիտությունների բարձրագույն դպրոցի տվյալներ^[3][4][5]

Տնտեսություն

2010 թվականին ուներ 150 աշխատունակ (15-64 տարեկան) բնակիչ, որոնցից ակտիվ էին 101-ը, իսկ ոչ ակտիվները` 49։ Ակտիվության ցուցանիշը կազմում է 67,3 %։ 101 աշխատունակ մարդկանցից աշխատել է 91 անձ (49 տղամարդ և 42 կին)։ Գործազուրկ են եղել 10 անձ (3 տղամարդ և 7 կին)։ 49 անաշխատունակներից 8-ը եղել են աշակերտներ կամ ուսանողներ, 26-ը` թոշակառուներ, իսկ 15-ը չեն աշխատել տարբեր պատճառներով^[6]։

1)Եռանյան կողմերի երկարությունը 21սմ 15սմ 21սմ գտնել եռանկյան պարագիծը

2)Մեքենան շարժվում է 60կմ/ժ արագության։ Որքա՞ն ժամանակում նա կանցնի 180կմ ճանապարհ

3)Քառանկյան կողմերի երկարությունը 38սմ 21սմ 32սմ 14սմ գտնել քառանկյան պարագիծը

Գրի՛ր ը-ով սկսվող տասը բառ։

Գրի՛ր բառեր, որոնց մեջ գաղտնավանկի ,,ը,, կա։

Օրինակ՝ քնել, վրձին, հրթիռ և այլն։

Կրակ, վերցնել, տղա, տնակ, կտրել

Գրի՛ր ,,ը,, տառը այն բառերում, որոնցում անհրաժեշտ է։

Նախընտրել, հանդգնել, շտապել, ընկույզ, ակնթարթ, հյուրընկալ, զրուցընկեր, ճեպընթաց, խոչընդոտ, սրընթաց, օրըստօրե, դասընթաց, ընթերցարան, ընկճվել, ակնհայտ, որոտնդոստ, նորընտիր, գույնզգույն, զբոսանք, չըմբռնել, լուսնկա, անընդմեջ, ակնկալել, հատընտիր, ձկնկիթ, ինքնըստինքյան։

Նախորդ առաջադրանքից օգտվելով, գրի՛ր բառամիջում ,,ը,, ունեցող տասը բառ։

Խոչընդոտ, նորընտիր, չըմբռնել, հյուրընկալ, անընդմեջ, հատընտիր, օրըստօրե, դասընթաց, նախընտրել, ինքնըստինքյան։

Տրված բառերը գործածելով կազմի՛ր բարդ բառեր։

Ընթաց-Արագընթաց

Ընկեր-Դասընկեր

Ընտիր-հատընտիր

Հիշի՛ր

Բառասկզբում ,,ը,, լսվելիս գրվում է ,,ը,,։

Բառասկզբում սպ, սկ, ստ, սփ, սթ, զբ, զգ և շտ հնչյունակապակցություններից առաջ թույլ լսվում է ,,ը,, հնչյունը, բայց չի գրվում։

Օրինակ՝ սպիտակ, սկսել, ստանալ, սփոփանք, սթափվել, զբաղվել, զգոն, շտապել։

Բաղաձայնների միջև սովորաբար լսվում է ,,ը,, հնչյունը, բայց չի գրվում։ Այն կոչում ենք գաղտնավանկի ,,ը,,։

Բառամիջում ,,ը,, լսվելիս գրվում է ,,ը,, միայն այն դեպքում, երբ այն հաջորդ բառի սկզբնատառն է։

Օրինակ՝ արագընթաց-արագ-ընթաց, խաղընկեր-խաղ-ընկեր, հատընտիր-հատ-ընտիր և այլն։

Быстро пролетело лето. Оно всегда проходит быстро. Солнце спряталось в тучах. Да и светило оно уже не так сильно. И вот тогда на дереве проснулся самый нижний лист и почувствовал, что ему мало света. Пошевелился он на ветке и сказал тому листу, что над ним: „Подвинься немного, а то мне света не хватает”. А тот ему отвечает: „Ты что, не видишь, что у меня его тоже мало?” Тут вмешались соседние листья и закричали верхним: „Эй, вы, верхние,  до нас свет не доходит!” А те им в ответ:„Успокойтесь! Вы там внизу ничего не видите, а нам сверху видно, что осень пришла!Теперь света всем мало будет”. Не поверили этому нижние листья и стали кричать ещё сильнее. Верхние листья от них не отставали. И так раскричались, что поссорились и полетели на землю – подальше от соседей. А как же, спросите вы, последний лист? Тот почему на дереве не остался? Ведь ему не с кем уже было ссориться. Конечно, не с кем, но вы попробуйте в одиночестве пожить. Тоже, наверное, на месте не усидите…

подвинуться – տեղ տալ                                        вмешиваться (вмешаться) – վեճին խառնվել
не усидеть на месте – տեղում տիտիկ չանել                 одиночество – մենություն

Найдите в тексте ответы на вопросы и прочитайте их.
1. Когда и почему проснулся на дереве самый нижний листок? Потому что он почувствовал, что ему мало света. 2. Какой разговор произошёл между ним и тем листом, который был над ним? Подвинься немного, а то мне света не хватает”. 3. Как повели себя другие листья? Вмешались соседние листья и закричали верхним: 4. Почему листья полетели на землю? Раскричались, что поссорились и полетели на землю – подальше от соседей. 5. Почему последний лист не остался на дереве? Ему не с кем уже было ссориться.

Найдите в тексте антонимы к данным словам. Составьте и напишите с ними предложения.
Медленно-быстро, слабо-сильно, верхний-нижний, много-мало, снизу-сверху, ушла-пришла, помириться-поссориться, первый-последний

Перепишите предложения, изменяя их по образцу.
Образец: Окно было открыто. – Оно было открыто.
1. Озеро сверкало под лучами солнца. – Оно сверкало под лучами солнца. 2. Солнце спряталось в тучах. Оно спрятолось в тучах. 3. Облако образуется из капелек воды. – Оно образуется из капелек воды. 4. Пальто висит в шкафу. – Оно висит в шкафу. 5. Стихотворение мне очень понравилось. – Оно мне очень понравилось 6. Молоко было холодное. – Оно было холодное 7. Предложение состоит из пяти слов. – Оно состоит из пяти слов.

Вы прочитали сказку „Отчего опадают листья”, но на самом деле листья
опадают, конечно же, не потому, что ссорятся между собой. Прочитайте
самостоятельно следующий текст и скажите, почему осенью опадают
листья.
Зимой корни растений не могут получать воду из земли, а из листьев вода испаряется. Если бы деревья не сбрасывали листья, они бы умерли от недостатка воды. Но у некоторых растений листья сохраняются всю зиму, потому что они слабо испаряют воду.

Домашнее задание:

Текст «Почему опадают листья» читать, рассказывать

Найдите в интернете информацию о том, почему опадают листья.

С приходом холодного времени года почва начинает промерзать. Деревья перестают получать нужное количество влаги и питательных веществ.

Չափման միավորներ  ու  գործողություններ չափման միավորներով. մաս 2

• Որպես երկարության չափման միավոր գործածվում են`

 միլիմետրը՝ 1մմ

 սանտիմետրը՝ 1սմ

 դեցիմետրը՝ 1դմ

 մետրը՝ 1մ

 կիլոմետրը՝ 1կմ

1սմ=10մմ

1դմ=10սմ=100մմ

1մ =10դմ =100սմ=1000մմ

1կմ=1000մ=10000դմ

• Որպես զանգվածի չափման միավոր գործածվում են`

 գրամը՝ 1գ

կիլոգրամը՝ 1կգ

 ցենտները՝ 1ց

 տոննան՝ 1տ

1կգ =1000գ

 1ց = 100կգ

1տ =10ց =1000կգ ։

• Որպես ժամանակի չափման միավոր գործածվում են`

 վայրկյանը՝ 1վ

 րոպեն՝ 1ր

ժամը՝ 1ժ

 օրը ՝ 1օր

տարին՝ 1տարի

դար՝ 1 դար

1 օր =24 ժ

1 ժ =60 ր

1 ր =60 վ

1 տ=12 ամիս

1 դար=100 տարի

 • Որպես արագության չափման միավոր գործածվում են՝

 կիլոմետր-ժամ՝ 1կմ/ժ

մետր-ժամ՝ 1մ/ժ

մետր-վայրկյան՝ 1մ/վ

1կմ/ժ=1000 մ/ժ

1մ/վ=3600 մ/ժ

Առաջադրանքներ

• Հաշվիր  գումարը.

Oրինակ՝

12 կմ 400 մ+8 կմ 750 մ=20 կմ+1150 մ =20 կմ+1 կմ 150 մ=21 կմ 150 մ

25կմ 300մ+11կմ 750մ =37կմ 50մ

14մ 13սմ+15մ 88սմ =30մ 1սմ

6 տ 200 կգ+8 տ 900 կգ =15տ 100կգ

39 սմ 7 մմ+1 սմ 4մմ =16ժ 60ր

14 ժ 5 ր+2 ժ 55 ր =16ժ 60ր

14 ժ +15ժ 45 ր =29ժ 45ր

25 օր 20 ժ+30 օր 5 ժ =56օր 1ժ

14 ր 40 վ+20 ր 30 վ =35ր 10վ

13 դմ 8 սմ+16 դմ 3 սմ =30դմ 1սմ

26 դմ 5 սմ+20 սմ =28դմ 5սմ

12 ց 32 կգ+40 ց 80 կգ =53ց 12կգ

25 ց+12 ց 80 կգ =37ց 80կգ

15 կմ+20 կմ 750 մ =35կմ 750մ

12 մ 25 սմ+5 մ 95 սմ =18մ 20սմ

40 տ +14 տ 900 կգ =54տ 900կգ

• Հաշվիր տարբերությունը։

Oրինակ՝

10 սմ 6 մմ- 3 սմ 9 մմ=9 սմ 16 մմ-3 սմ 9 մմ=6 սմ 7 մմ

25 սմ  8մմ-14 սմ 9 մմ =10սմ 9մմ

21 դմ 7 սմ-14 դմ 9 սմ =6դմ 8սմ

15 դմ 8սմ-12 սմ =14դմ 6սմ

25 մ 11 սմ-22 մ 18 սմ =2մ 93սմ

35 մ-12 մ 70 սմ =22մ 30սմ

88 կմ-15 կմ 750 մ =72կմ 250մ

18 կմ 750 մ-11կմ =7կմ 750մ

10 ց 2 կգ-5 ց 92 կգ =4ց 10կգ

22 ց-11 ց 70 կգ =10ց 30կգ

23 տ- 20 տ 150կգ =2տ 850կգ

35 տ 100 կգ-550 կգ =34տ 550կգ

Խնդիրներ․

• Հաշվիր  3 մ 35 սմ, 4 մ 25 սմ և 6 մ կողմերով եռանկյան պարագիծը։

3 մ 35 սմ+4 մ 25 սմ+6 մ =13մ 60սմ

• Հաշվիր 3 դմ 5 սմ, 4 դմ 6 սմ, 8 դմ 5 սմ և 8 սմ կողմերով քառանկյան պարագիծը։

3 դմ 5 սմ+4 դմ 6 սմ+8 դմ 5 սմ+8 սմ=17դմ 4սմ

Լուսինը Երկրի շուրջը պտտվող երկնային մարմին է, և այդ պատճա­ռով դրան անվանում են Երկրի բնական արբանյակ: Լուսինն  իր ծավալով մոտ 50 անգամ փոքր է երկրա­գնդից : Երկրից Լուսնի հեռավորությունը մոտ 385000 կմ է: Լուսինը Երկրի շուրջ մեկ լրիվ պտույտ է կատարում 27 օր և 7 ժամում: Ճիշտ նույնքան ժամանակում նա մեկ պտույտ է կատարում նաև իր առանցքի շուրջր: Դա է պատճառը, որ Երկրից Լուսինը միշտ մեզ երևում է միայն մի կողմով:

Լուսինր սեփական լույս չունի: Մենք Լուսինր տեսնում ենք, որովհետե Արեգակի լույսն րնկնում է նրա վրա ե անդրադառնում դեպի մեզ: Երկրի շուրջր պտույտի հետեանքով Լուսնի տեսանելի մասն անրնդհատ փոփոխվում է և մեզ երևում է տարբեր չափերով:

Մոտավորապես մեկ ամսվա ընթացքում Լուսնի տեսանելի մասն աս­տիճանաբար մեծանում է, Լուսնի սկավառակը դառնում է ամբողջովին տեսանելի, այնուհետե սկսում է փոքրանալ: Այդ գործրնթացը պարբերա­բար կրկնվում է: Լուսնի տեսանելի մասերն անվանում են Լուսնի փուլեր:

Երբ Լուսինը գտնվում է Արեգակի ու Երկրի միջև, նրա՝ դեպի Երկիր ուղղված մասը չի լուսավորվում, հետևաբար՝ տեսանելի չէ: Դա նորալուսնի փուլն է: Դրանից 1-2 օր հետո Լուսնի սկավառակի աջ կողմում սկսում է հայտնվել և աստիճանաբար մեծանալ Լուսնի բարակ եղջյուրը: Նորալուսնից մեկ շաբաթ անց արդեն երևում է Լուսնի սկավառակի կեսը: Դա կիսալուսնի փուլն է: Մոտավորապես ես մեկ շաբաթ անց Լուսինը երևում է ամբողջովին լուսավորված սկավառակի տեսքով. դա լիալուսնի փուլն է: Դրանից հետո Լուսնի տեսանելի մասն սկսում է աստիճանաբար փոքրա­նալ, և մեկ շաբաթ անց նորից երևում է միայն կեսը, այնուհետե ևս մեկ շա­բաթ անց Լուսինն անհետանում է՝ վերադառնալով իր սկզբնական՝ նորալուսնի փուլին:

Դուք ինքներդ գիշերը նայելով Լուսնի եղջյուրին՝ հեշտությամբ կարող եք որոշել. աճո՞ւմ, թե՞ նվազում է նա: Եթե Լուսինը երեում է ) տեսքով, ա­պա աճման փուլում է, իսկ եթե ունի ( տեսքը, ուրեմն՝ նվազում է:

Քանի որ Լուսինը համեմատաբար մոտ է Երկրին, ուստի բավականա­չափ լավ ուսումնասիրված երկնային մարմինն է: Նույնիսկ սովորական հե­ռադիտակով կարելի է նշմարել Լուսնի մակերևույթի կառուցվածքի որոշ առանձնահատկություններ: Հզոր աստղա­դիտակների և ավտոմատ կայանների օգ­նությամբ կատարված ուսումնասիրու­թյունների շնորհիվ կազմվել է Լուսնի մա­կերևույթի մանրամասն քարտեզը:

Լուսնի մակերևույթը պատված է փո­շու և ժայռաբեկորների խառնուրդով: Լուսնի վրա կան բարձր լեռնաշղթաներ: Առանձնապես շատ են խառնարանները, որոնք առաջացել են երկնա­քարերի հարվածների և հրաբուխների ժայթքումների հետևանքով:

Լուսինը մթնոլորտ չունի, ինչի հետևանքով նրա մակերևույթի վրա ցերեկը ջերմաստիճանը բարձրանում է մինչե 120 ⁰C, իսկ գիշերն իջնում մինչե -160 ⁰C: Թթ­վածնի և ջրի բացակայության հետևան­քով Լուսնի վրա բուսական և կենդանական աշխարհ գոյություն չունի:

Առաջին անգամ մարդը Լուսնի վրա ոտք դրեց 1969 թվականին, երբ «Ապոլոն-11» տիեզերանավի անձնակազմի անդամներ Նեյլ Արմսթրոնգը և էդվին Օլդրինը լուսնախցիկով վայրէջք կատարեցին Լուսնի մակերևույթին:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ինչո՞ւ է Լուսինը միշտ դեպի Երկիր ուղղված միայն մի կողմով: Լուսինը Երկրի շուրջ մեկ լրիվ պտույտ է կատարում 27 օր և 7 ժամում: Ճիշտ նույնքան ժամանակում նա մեկ պտույտ է կատարում նաև իր առանցքի շուրջր: Դա է պատճառը, որ Երկրից Լուսինը միշտ մեզ երևում է միայն մի կողմով:
2. Ինչի՞ հետևանքով են առաջանում Լուսնի փուլերը: Մոտավորապես մեկ ամսվա ընթացքում Լուսնի տեսանելի մասն աս­տիճանաբար մեծանում է, Լուսնի սկավառակը դառնում է ամբողջովին տեսանելի, այնուհետե սկսում է փոքրանալ: Այդ գործրնթացը պարբերա­բար կրկնվում է: Լուսնի տեսանելի մասերն անվանում են Լուսնի փուլեր:
3. Ի՞նչ կառուցվածք ունի Լուսնի մակերևույթը: Լուսնի մակերևույթը պատված է փո­շու և ժայռաբեկորների խառնուրդով: Լուսնի վրա կան բարձր լեռնաշղթաներ: Առանձնապես շատ են խառնարանները, որոնք առաջացել են երկնա­քարերի հարվածների և հրաբուխների ժայթքումների հետևանքով:
4. Ինչո՞ւ Լուսնի վրա կյանք գոյություն չունի: Լուսինը մթնոլորտ չունի, ինչի հետևանքով նրա մակերևույթի վրա ցերեկը ջերմաստիճանը բարձրանում է մինչե 120 ⁰C, իսկ գիշերն իջնում մինչե -160 ⁰C: Թթ­վածնի և ջրի բացակայության հետևան­քով Լուսնի վրա բուսական և կենդանական աշխարհ գոյություն չունի:
5. Ե՞րբ է մարդը ոտք դրել Լուսնի վրա: 1969
6. Գիշերը նայեք Լուսնին: Նրա տեսքից որոշեք, թե մոտակա օրերին իր եղջյուրը կաճի՞, թե՞ կնվազի: Մոտակա օրին եղջույրը կաճի։

Չափման միավորներ  ու  գործողություններ չափման միավորներով

• Որպես երկարության չափման միավոր գործածվում են`

 միլիմետրը՝ 1մմ

 սանտիմետրը՝ 1սմ

 դեցիմետրը՝ 1դմ

 մետրը՝ 1մ

 կիլոմետրը՝ 1կմ

1սմ=10մմ

1դմ=10սմ=100մմ

1մ =10դմ =100սմ=1000մմ

1կմ=1000մ=10000դմ

• Որպես զանգվածի չափման միավոր գործածվում են`

 գրամը՝ 1գ

կիլոգրամը՝ 1կգ

 ցենտները՝ 1ց

 տոննան՝ 1տ

1կգ =1000գ

 1ց = 100կգ

1տ =10ց =1000կգ ։

• Որպես ժամանակի չափման միավոր գործածվում են`

 վայրկյանը՝ 1վ

 րոպեն՝ 1ր

ժամը՝ 1ժ

 օրը ՝ 1օր

տարին՝ 1տարի

դար՝ 1 դար

1 օր =24 ժ

1 ժ =60 ր

1 ր =60 վ

1 տ=12 ամիս

1 դար=100 տարի

 • Որպես արագության չափման միավոր գործածվում են՝

 կիլոմետր-ժամ՝ 1կմ/ժ

մետր-ժամ՝ 1մ/ժ

մետր-վայրկյան՝ 1մ/վ

1կմ/ժ=1000 մ/ժ

1մ/վ=3600 մ/ժ

Առաջադրանքներ

• Հաշվիր  գումարը.

Oրինակ՝

12 կմ 400 մ+8 կմ 750 մ=20 կմ+1150 մ =20 կմ+1 կմ 150 մ=21 կմ 150 մ

Քանի որ 12 կմ+8 կմ=20 կմ

400 մ+750 մ=1150 մ=1 կմ 150 մ

20 կմ+1 կմ 150 մ=21 կմ 150 մ

12 կմ  200մ+8 կմ 950 մ =21կմ 150մ

10 մ 26 սմ+5 մ 84 սմ =16մ 10սմ

4 տ 600 կգ+5 տ 400 կգ =11տ

11 սմ 7 մմ+5 սմ 8 մմ =17սմ 5մմ

5 ժ 35 ր+7 ժ 45 ր =13ժ 20ր

5 ժ +12ժ 25 ր=17ժ 25ր

2 օր 10 ժ+3 օր 15 ժ =6օր 1ժ

26 ր 40 վ+20 ր 30 վ =47ր 10վ

15 դմ 4 սմ+12 դմ 8 սմ =28դմ 2սմ

16 դմ 6 սմ+8 սմ =17դմ 4սմ

23 ց 62 կգ+4 ց 50 կգ =28ց 12կգ

29 ց+2 ց 60 կգ =31ց 60կգ

13 կմ+2 կմ 950 մ =15կմ 950մ

10 մ 26 սմ+5 մ 84 սմ =16մ 10սմ

4 տ +15 տ 800 կգ =19տ 800կգ

• Հաշվիր տարբերությունը։

Oրինակ՝

10 սմ 6 մմ- 3 սմ 9 մմ=9 սմ 16 մմ-3 սմ 9 մմ=6 սմ 7 մմ

Քանի որ 10 սմ 6 մմ=9 սմ 16 մմ։

9 սմ-3 սմ=6 սմ

16 մմ-9 մմ=7 մմ

20 սմ  5 մմ-7 սմ 9մմ =12սմ 6մմ

18 դմ 5 սմ-10 դմ 9 սմ =7դմ 6սմ

26 դմ 5սմ-12 սմ =25դմ 3սմ

22 մ 4 սմ-14 մ 56 սմ =7մ 48սմ

32 մ-11 մ 80 սմ =20մ 20սմ

17 կմ-9 կմ 650 մ =7կմ 350մ

12 կմ 750 մ-10 կմ =2կմ 750մ

18 ց 62 կգ-5 ց 92 կգ =12ց 70կգ

10 ց-5 ց 60 կգ =4ց 40կգ

22 տ- 20 տ 750կգ =1տ 250կգ

32 տ 200 կգ-850 կգ =31տ 350կգ

Խնդիրներ․

• Հաշվիր  2 մ 25 սմ, 3 մ 75 սմ և 5 մ կողմերով եռանկյան պարագիծը։ 2մ 25սմ+3մ 75սմ+5=11մ

• Հաշվիր 2 դմ 8 սմ, 6 դմ 2 սմ, 5 դմ 8 սմ և 9 սմ կողմերով քառանկյան պարագիծը։

2դմ 8սմ+6դմ 2սմ+5դմ 8սմ+9սմ=15դմ 7սմ

• Որպես երկարության չափման միավոր գործածվում են
  միլիմետրը՝ 1մմ
  սանտիմետրը՝ 1սմ
  դեցիմետրը՝ 1դմ
  մետրը՝ 1մ
  կիլոմետրը՝ 1կմ
  1սմ=10մմ
  1դմ=10սմ
  1մ = 10դմ
  1մ=100սմ
  1կմ=1000մ ։
• Որպես զանգվածի չափման միավոր գործածվում են
  գրամը՝ 1գ
  կիլոգրամը՝ 1կգ
  ցենտները՝ 1ց
  տոննան՝ 1տ
  1կգ =1000գ
  1ց = 100կգ
  1տ =1000կգ
  1տ =10 ց ։
• Որպես ժամանակի չափման միավոր գործածվում են
  վայրկյանը՝ 1վ
  րոպեն՝ 1ր
  ժամը՝ 1ժ
  օրը ՝ 1օր
  տարին՝ 1տարի
  1օր =24ժ
  1ժ =60ր
  1ր =60վ ։
  1տ=12 ամիս
  1դար=100 տարի
• Որպես արագության չափման միավոր գործածվում են
  կիլոմետր-ժամ՝ 1կմ/ժ
  մետր-ժամ՝ 1մ/ժ
  մետր-վայրկյան՝ 1մ/վ
  1կմ/ժ=1000մ/ժ
  1մ/վ=3600մ/ժ
  Առաջադրանքներ.

1. Արտահայտիր մետրով
   5կմ=5000մ
   23կմ235մ=23235մ
   400կմ4մ=400004մ
2. Արտահայտիր դեցիմետրով
   5մ4դմ=54դմ
   3կմ=300դմ
   4կմ6մ7դմ=467դմ
3. Արտահայտիր սանտիմետրով
   5մ=500սմ
   4մ5դմ6սմ=456սմ
   35դմ=350սմ
4. Արտահայտիր միլիմետրով
   7մ=7000մմ
   5սմ6մմ=56մմ
   5մ4դմ7սմ6մմ=5476մմ
5. Արտահայտիր նշված միավորներով․
   5ր40վ=340 վ
   5օր18ժ =138 ժ
   7տարի 11 ամիս=95 ամիս
   10դար54տարի =10054 տարի
   7․ Արտահայտիր գրամներով
   5կգ=5000գ
   7կգ250գ=7250գ
   5ց=500000գ
   5ց12կգ60գ=512060գ
   8․ Արտահայտիր ցենտներով
   5տ=50ց
   12տ7ց=127ց
   9․ Արտահայտիր կիլոգրամով
   12տ=12000կգ
   22տ5ց=22500կգ
   4տ5ց62կգ=4562կգ
   10․ Մեծ միավորներից մեկը արտահայտիր փոքր միավորով:
   5տ3ց=53ց
   30կգ60գ=30060գ
   6օր14ժ=158ժ
   30ր40վ=1840վ
   10մ9սմ=1009սմ
   20կմ70մ=2070մ