ՄԹՆՈԼՈՐՏԻ ԽՈՆԱՎՈՒԹՅՈՒՆԸ: ՄԱՌԱԽՈՒՂ ԵՎ ԱՄՊԵՐ

Մթնոլորոտի խոնավությունը: Աշխարհագրական թաղանթի բոլոր ո­լորտներում, այդ թվում և մթնոլորտում, միշտ ջուր կա: Մթնոլորտում ջուրն առաջանում է Երկրի մակերևույթի տարբեր մասերից կատարվող գոլոր­շացման շնորհիվ:

Գոլորշացումը տեղի է ունենում ջրային ավազաններից, հողից, բույսե­րից և այլն: Այս պրոցեսն ընթանում է միշտ, բայց տարբեր չափով: Ինչքան տվյալ մակերևույթը շատ է տաքանում Արեգակից, այնքան գոլորշացումը մեծ է:

Այսպիսով՝ ջերմաստիճանը բարձրանալիս ավելանում է օդում առկա ջրային գոլորշիների քանակը: Սակայն այդ քանակը չի կարող անսահման մեծանալ: Յուրաքանչյուր ջերմաստիճանում գոյություն ունի գոլորշիների առավելագույն չափ:

Այն դեպքում, երբ օդում առկա գոլորշիների քանակը տվյալ ջերմաս­տիճանում հասնում է առավելագույնի և այլևս գոլորշիների նոր քանակ չի կարող ընդունել, գոլորշին համարում են հագեցած: Օդը գոլորշիներով հա­գենալուց հետո առաջանում են տեղումներ:

Ջրային գոլորշիներ պարունակող օդն անվանում են խոնավ: Օդը բնութագրում են բացարձակ և հարաբերական խոնավություններով։

Սակայն բացարձակ խոնավությունը դեռես չի բնութագրում օդի չոր կամ խոնավ լինելու իրական չափը: Դա կախված է ջերմաստիճանից: Օդի խոնավությունը առավել հստակ բնութագրվում է հարաբերական խոնավությամբ, որր ցույց է տալիս, թե տվյալ ջերմաստիճանում ջրային գոլորշին որքա՞ն է մոտ հագեցած լինելուն:

Հարաբերական խոնավությունը չափում են խոնավաչափ կոչվող սարքով: Առավել կիրառականը մազային խոնավաչափն է, որի աշխատանքը հիմնված է խոնավության նկատմամբ մազի զգայնության վրա. խոնավությունից մազը երկարում է, չորանալիս՝ կարճանում: Այդ փոփոխությունը հաղորդվում է սարքի սլաքին, որր ցույց կտա հարաբերական խոնավության համապա­տասխան արժեքը:

Մառախուղ և ամպեր: Երբ օդն սկսում է հագենալ ջրային գոլորշիներով, և ջերմաստիճանը նվազում է, մթնոլորտում գտնվող ջրային գոլորշիներր խտանում են, ինչի հետևանքով առաջանում են մառախուղ և ամպ: Դրանք երկուսն էլ ջրի մանր կաթիլների կուտակում­ներ են. ամպը՝ Երկրի մակերևույթից բարձր շերտերում, իսկ մառախուղը՝ Երկրի մակերևույթին մոտ:

Մառախուղն առաջանում է ուշ երեկոյան կամ վաղ առավոտյան, երբ օդի ջերմաստիճանը կտրուկ նվազում է, ջրային գոլորշիները, սառչելով, այլևս չեն կարողանում բարձրանալ և կուտակվում են երկրամերձ շերտում:

Մեծ մասամբ մառախուղը ձևավորվում է ջրային ավազաններին մոտ: Երբեմն ձմռանը մառախուղներ դիտվում են նաև Երևանում:

Ամպերը տարբերակում են ըստ իրենց արտաքին տեսքի և բարձրութ­յան: Կան ամպերի տասնյակ տեսակներ, սակայն առանձնացնում են երեք հիմնական խումբ՝ կույտավոր (առաջացնում են տեղատարափ անձրև ու կարկուտ), շերտավոր (առաջացնում են մանրամաղ անձրև կամ ձյուն) և փետրավոր (տեղումներ չեն առաջացնում):

Ամպերը մեծ ազդեցություն են թողնում օդի ջերմաստիճանի ձևավորման վրա: Հատկապես ամռանը, ամպամած օրերին, ցերեկը ջերմաստի­ճանն ավելի ցածր է, քան անամպ օրերին, որովհետև ամպերը փակում են Արեգակի ճառագայթների ճանապարհը: Գիշերային ժամերին հակառակը՝ ամպամած օրերին ավելի տաք է, քանի որ ամպերը ծածկոցի դեր են կատարում՝ պահելով ցերեկային ժամերին Երկրի մակերևույթի ձեռք բե­րած ջերմությունը:

Հարցեր և առաջադրանքներ

  1. Ե՞րբ է օդը համարվում ջրային գոլոշիներով հագեցած:
    Այն դեպքում, երբ օդում առկա գոլորշիների քանակր տվյալ ջերմաս­տիճանում հասնում է առավելագույնի և այլևս գոլորշիների նոր քանակ չի կարող րնդունել, գոլորշին համարում են հագեցած
  2. Ի՞նչ է օդի բացարձակ խոնավությունը:
    Ջրային գոլորշիներ պարունակող օդն անվանում են խոնավ: Օդը բնութագրում են բացարձակ և հարաբերական խոնավություններով։Սակայն բացարձակ խոնավությունր դեռես չի բնութագրում օդի չոր կամ խոնավ լինելու իրական չափը:
  3. Ի՞նչ է բնութագրում օդի հարաբերական խոնավությունը:
    Օդի խոնավությունր առավել հստակ բնութագրվում է հարաբերական խոնավությամբ, որր ցույց է տալիս, թե տվյալ ջերմաստիճանում ջրային գոլորշին որքա՞ն է մոտ հագեցած լինելուն:
  4. Ի՞նչ է խոնավաչափը, ի՞նչ սկզբունքով է աշխատում:
    Հարաբերական խոնավությունր չափում են խոնավաչափ կոչվող սարքով: Առավել կիրառականր մազային խոնավաչափն է, որի աշխատանքը հիմնված է խոնավության նկատմամբ մազի զգայնության վրա. խոնավությունից մազը երկարում է, չորանալիս՝ կարճանում: Այդ փոփոխությունը հաղորդվում է սարքի սլաքին, որր ցույց կտա հարաբերական խոնավության համապա­տասխան արժեքը:
  5. Ի՞նչ տարբերություն կա ամպի ու մառախուղի միջև:
    ամպը՝ Երկրի մակերևույթից բարձր շերտերում, իսկ մառախուղը՝ Երկրի մակերևույթին մոտ:
  6. Թվարկեք և բնութագրեք ամպերի տեսակները:
    կույտավոր (առաջացնում են տեղատարափ անձրև ու կարկուտ), շերտավոր (առաջացնում են մանրամաղ անձրև կամ ձյուն) և փետրավոր (տեղումներ չեն առաջացնում):

Մաթեմատիկա 19․03․2024

Համարիչ/Հայտարար
Կոտորակը մեկ ուրիշ կոտորակի բաժանելիս ստացվում է մի կոտորակ, որի համարիչը հավասար է բաժանելիի համարիչի և բաժանարարի հայտարարի արտադրյալին, իսկ հայտարարը՝ բաժանելիի հայտարարի և բաժանարարի համարիչի արտադրյալին։

Օրինակ՝ 6/5։7/3=6/5‧3/7=(6‧3)/(5‧7)=18/35

Առաջադրանքներ
Կատարեք կոտորակների բաժանում։
2/3։4/3=2/3 x 3/4=6/12
16/5։8/3=16/5 x 3/8=48/40
60/8։8/3=60/8 x 3/8=180/64
14/15։7/3=14/15 x 3/7=42/105
25/5։50/3=25/5 x 3/50=3/10
14/9։4/3=14/9 x 3/4=7/6
Կատարեք բաժանում։
Օրինակ՝
3։4/3=3‧3/4=(3‧3)/4=9/4
20։60/7=20‧7/60=7/3
9։15/4=9‧4/15=3x3x4/3×5=12/5


Կատարեք բաժանում։
Օրինակ՝

4/9:3=4/9:3/1=4/9‧1/3=(4‧1)/(9‧3)=4/27
17/9:17=4/9÷1/17=(4×1)/9×17=4/153
5/8:12=5/8÷1/12=(5×1)/8×12=5/96
4/21:16=4/21÷1/16=(4×1)/21×16=4/336
3/10:15=3/10÷1/15=(3×1)/10×15=3/150

Մայրենի 18․03․2024

Բառերը (բառաձևերը) ճի՛շտ դասավորիր և վերականգնի՛ր նախադասությունները:
ա) չտնկես ունեցվածքին Ուրիշի աչք:
բ) ես հոր չեմ մոռանա Իմ պատվիրանը:
գ) ձեր հետ պսակե՛ք Գնացեք զավակներին իրար:
դ) արտի էլ դնում են Ոսկի արտ անունն:

Ուրիշի ունեցվածքին աչք չտնկես։
Իմ հոր պատվիրանը ես չեմ մոռանա։
Գնացեք ձեր զավակներին իրար հետ պսակե՛ք։
Ոսկի արտի անունն էլ են դնում արտ։

  1. Տրված մասերը միացնելով՝ ամբողջացրո՛ւ նախադասությունները:
    ա) Աչքդ լույս լինի,
    ա) ելք չեն գտնում:
    բ) Հարևանների միջև լեզվակռիվ է սկսվում,
    բ) մի պղինձ ոսկի դուրս եկավ:
    գ) Բարի անունն ավելի երկար
    է ապրում,
    գ) հարսանիք են անում:
    դ) Երեք օր, երեք գիշեր
    դ) քան չար անունը:

Աչքդ լույս լինի, մի պղինձ ոսկի դուրս եկավ:
Հարևանների միջև լեզվակռիվ է սկսվում։
Բարի անունն ավելի երկար է ապրում քան չար անունը:
Երեք օր երեք գիշեր հարսանիք են անում:

  1. Թագավոր, ոսկի, հարևան բառերով նախադասություննե՛ր կազմիր:

Թագավորը հրամայում է սպանել բոլոր թշնամիներին։
Այս երեկ ոսկի վզնոց գթել եմ փողոցից։
Մեր հարևանները շատ լավ և բարի մարդիկ են նաև իրար հետ ծանոթ ենք։

  1. Հետևյալ օրհնանքներից ո՞րն է համապատասխանում հեքիաթի բովանդակությանը:
    Կյանքդ ջրի նման երկարի:
    Ուր գնաս, կանաչ բուսնի:
    Թող բարի անունդ երկար հիշվի:

Մաթեմատիկա 12․03․2024

Համարիչ/Հայտարար
Կոտորակը մեկ ուրիշ կոտորակի բաժանելիս ստացվում
է մի կոտորակ, որի համարիչը հավասար է բաժանելիի
համարիչի և բաժանարարի հայտարարի արտադրյալին,
իսկ հայտարարը՝ բաժանելիի հայտարարի և
բաժանարարի համարիչի արտադրյալին։
Օրինակ՝ (6/5) : (7/3) = (6/5) : (3/7) = (6 * 3)/(5 * 7) = 18/35

Առաջադրանքներ
· Կատարեք կոտորակների բաժանում։
(2/3) : (4/3) = (2/3) * (3/4) = (2 * 3)/(3 * 4) = 6/12 = 1/2
(16/5) : (8/3) = (16/5) : (3/8) = (16 * 3)/(5 * 8) = 48/40 = 23/20
(60/80) : (8/3) = (60/80) : (3/8) = (60 * 3)/(80 * 8) = 90/640 = 9/64
(14/15) : (7/3) = (14/15) : (3/7) = (14 * 3)/(15 * 7) = 42/105
(25/5) ։ (50/3) = (25/5) : (3/50) = (25 * 3)/(5 * 50) = 75/250 = 3/10
(14/9) ։ (4/3) = (14/9) : (3/4) = (14 * 3)/(9 * 4) = 42/36 = 21/18
· Կատարեք բաժանում
Օրինակ՝
3։(4/3)= 3‧(3/4) = (3‧3)/4 = 9/4
20։(60/7) = 20 * (7/60) = (20 * 7)/60 = 140/60 = 14/6
9։(15/4) = 9 * (4/15) = (9 * 4)/15 = 36/15
12։(8/3) = 12 * (3/8) = (12 * 3)/8 = 36/8
13։(2/3) = 13 * (3/2) = (13 * 3)/2 = 39/2
· Կատարեք բաժանում
Օրինակ՝
(4/9) : 3= (4/9) : (3/1) = (4/9) : (1/3) = (4 * 1)/(9 * 3) = 4/27
(17/9) : 17 = (17/9) : (17/1) = (17/9) : (1/17) = (17 * 1)/(9 * 17) = 153/9 = 51/3
(5/8) : 12 = (5/8) : (12/1) = (5/8) : (1/12) = (5 * 1)/(8 * 12) = 5/96
(4/21) : 16 = (4/21) : (16/1) = (4/21) : (1/16) = (1 * 4)/(21 * 16) = 4/336 = 1/84
(3/10) : 15 = (3/10) : (15/1) = (3/10) : (1/15) = (3 * 1)/(10 * 15) = 3/150 = 1/50
· Աստղանիշի փոխարեն ի՞նչ թիվ գրելու դեպքում
կստացվի հավասարություն։
· Օրինակ՝
(3/5) x * = 15/16
(15/16) ։ (3/5) = (15/16) x (5/3) = 75/48 = 25/16
(3/5) x * = 8/7
(8/7) : (3/5) = (8/7) * (5/3) = 40/21
(24/15) x ∗ = 9/12
(9/12) : (24/15) = (9/12) : (15/24) = 135/288
· Գտեք այն թիվը, որի ՝
Օրինակ՝
·1/4-ը հավասար է 3/4
(1/4) ։ (3/4) = (3/4) x 4 = 12/4 = 3/1

· 3/8-ը հավասար է 15/4
(3/8) : (15/4) = (15/4) * 8 = 120/4 = 30/1
· 12/9-ը հավասար է 30/27
(12/9) : (30/27) = (30/27) * 9 = 270/27 = 10/1

ՔԱՄՈՒ ԲՆՈՒԹԱԳՐԻՉՆԵՐԸ: ՔԱՄՈՒ ՈՒԺԻ ՕԳՏԱԳՈՐԾՈՒՄԸ, ՀՈՂՄԱԿԱՅԱՆՆԵՐ

ՔԱՄՈՒ ԲՆՈՒԹԱԳՐԻՉՆԵՐԸ: ՔԱՄՈՒ ՈՒԺԻ ՕԳՏԱԳՈՐԾՈՒՄԸ, ՀՈՂՄԱԿԱՅԱՆՆԵՐ

Հարցեր և առաջադրանքներ

  1. Ի՞նչ բնութագրիչներ ունի քամին:

Անհիշելի ժամանակներից մարդը կարողացել է զանազան մի­ջոցներով, օրինակ՝ ծովի ալիքներով, ծածանվող դրոշակով, ծխնելույզ­ների ծխի շեղման չափով, որոշել քամու ուղղությունը, արագությունը և ուժը:

  1. Ի՞նչ սարքով և ինչպե՞ս են որոշում քամու ուղղությունը:

Քամու ուղղությունը որոշելու համար օգտվում ենք հողմացույցի շար­ժական սլաքից, որը քամու ազդեցությամբ ազատ պտտվում է: Սլաքը սուր ծայրով միշտ ուղղված է լինում քամու դեմ, այսինքն՝ դեպի հորիզոնի այն կողմը, որտեղից քամին փչում է:

  1. Ինչի՞ց է կախված քամու ուժը, ի՞նչ միավորով են չափում:

Քամու ուժը կախված է իր արագությունից:  Քամու ուժը չափում են բալերով՝ 0-ից մինչև 12 բալ: Անհողմ եղանա­կին քամու ուժը 0 բալ է, իսկ եթե քամու ուժը 12 բալ է, ապա փոթորիկ է, որի ընթացքում ծառերն արմատախիլ են լինում, պոկվում են շենքերի տանիքները և այլն:

  1. Ի՞նչ սարքով են չափում քամու արագությունը, ո՞րն է չափման միավորը:

Քամու արագությունը որոշում են հողմաչափ կոչվող սարքով:

  1. Ի՞նչ նպատակներով է օգտագործվում քամու ուժը:

Հա­զարամյակներ շարունակ քամու ուժը մարդն օգտագործել է տարբեր նպա­տակներով՝ նավարկել է առագաստանավերով, կառուցել հողմաղացներ:

Մաթեմատիկա 15․03․2024

Խոր Վրապի կառուցման սկիզբը եղել է 642 թ. (օրիգինալը):

Կառուցման ավարտ 17-րդ դար:
Խնդիր 2.
642 թվականին Ներսես Գ կաթողիկոսը սրբազան վիրապի վրա կանգնեցրել է մի մատուռ: Ո՞ր դարում է կառուցվել մատուռը: Քանի՞ դար առաջ է այն կառուցվել: Քանի՞ տարի է անցել նրա կառուցումից:

642 – 7-րդ դար

2024 – 21-րդ դար

21 – 7 = 14

14 դար = 1300 տարի

պատ․՝ 1300 տարի առաջ

Խնդիր 3.

1662 թվականին կառուցվել է Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին: Ո՞ր դարում է կառուցվել եկեղեցին: Քանի՞ դար առաջ է այն կառուցվել: Քանի՞ տարի է անցել նրա կառուցումից:

Կառուցվել է 17-րդ դարում

21 – 17 = 4

4-դար աառաջ

300 – տարի առաջ

Խնդիր 4.

1669 թվականին սկսվել են վիրապից հողահանության աշխատանքները և դրա վրա 14-րդ դարում կառուցված մատուռի փոխարեն Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու կառուցումը։ Քանի՞ տասնյակ առաջ են այդ աշխատանքները սկսվել:

2024 – 1300 = 724

72 տասնյակ առաջ են կառուցել։

Խնդիր 5

Խոր Վիրապն ունի մոտ 18/4000 կիլոմետր տրամագիծ և 26/4000 կիլոմետր խորություն։ Այն արտաքուստ գոտևորված է կրաքարե սալերով, ունի արձանագրություններ, բարձրաքանդակներ։

Քանի՞ մետր տրամագիծ ունի Խոր Վիրապը: Քանի՞ մետր խորություն ունի Խոր Վիրապը:

Խնդիր 5.

1703 թվականին ավարտին է հասցվել կենտրոնական Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու հիմնովին վերակառուցումը։

Ո՞ր դարում է դա տեղի ունեցել: Քանի՞ դար առաջ է այն վերակառուցվել: Քանի՞ տարի է անցել նրա վերակառուցումից:

18-րդ դրում

21-18=3

2024 – 1703 = 1321

1321 տարի առաջ

Խնդիր 6.

Երևանից մինչև Խոր Վիրապ հասնելու համար անհրաժեշտ էր 40 րոպե ժամանակ: Անհրաժեշտ ժամանակը 1 ժամի ո՞ր մասն է կազմում:

2/3

Առաջադրանք 7. Կրկնել ժամանակի չափման միավորները:

Խնդիր 8.

Երևանից խոր Վիրապ եղած հեռավորությունը 46 կիլոմետր է:

ա. Հեռավորությունը արտահայտել մետրերով:

46.000

բ. Հեռավորությունը արտահայտել դեցիմետրերով:

460.000

Առաջադրանք 9. Կրկնել երկարության չափման միավորները:

Խնդիր 10.

Երանից խոր Վիրապ եղած հեռավորությունը 46 կիլոմետր է: Երանից խոր Վիրապ հասնելու համար մենք ծախսեցինք 40 րոպե: Գտնել երթուղին շարժման միջին արագությունը, եթե ճանապարհին չենք կատարել որևէ կանգառներ/ժամանակի մեջ չենք հաշվել խցանումները/:
69․69կմ/ժ

Առաջադրանք 11.

Վերհիշել արագության չափման միավորները: Ուսումնասիրել երթևեկության կանոնները: Ի՞նչ թույլատրելի արագությամբ կարող է մեքենան շարժվել քաղաքում և քաղաքից դուրս: Ի՞նչ եք հասկանում արագություն կամ միջին արագություն ասելով:

60 – 120 կմ/ժ

Միջին առագություն ես հասկանում եմ ոնց 60 – 120 կմ/ժ։

Խնդիր 12. Սիրելի սովորողներ, այժմ ինքներդ կազմեք խնդիրներ:

Երևանից մինչև Գյումրի հասնելու համար անհրաժեշտ էր 2 ժամ ժամանակ: Անհրաժեշտ ժամանակը 24 ժամի ո՞ր մասն է կազմում:

1/12 ժամ է կազմում

Գյումրիից մինչև Տավուշի մարզ հասնելու համար անհրաժեշտ էր 3 ժամ 40 րոպե ժամանակ:

Որքա՞ն ժամանակ է հարկավոր Երևանից Տավուշի մարզ հավնելու համար, եթե Երևանից Գյումրի հասնեու համար 2 ժամ է հարկավոր։

3 ժամ 40 րոպե + 2 ժամ = 5ժամ 40 րոպե

Մայրենի 15․03․2024

Հայրենիքում

Ձյունապատ լեռներ ու կապույտ լճեր։
Երկինքներ, որպես երազներ հոգու։
Երկինքներ, որպես մանկական աչեր։
Մենակ էի ես։ Ինձ հետ էիր դու։

Երբ լսում էի մրմունջը լճի
Ու նայում էի թափանցիկ հեռուն —
Զարթնում էր իմ մեջ քո սուրբ անուրջի
Կորուստը այն հին, աստղայի՜ն, անհո՜ւն։

Կանչում էր, կանչում ձյունոտ լեռներում
Մեկը կարոտի իրիկնամուտին։
Իսկ գիշերն իջնում, ծածկում էր հեռուն
Խառնելով հոգիս աստղային մութին․․․

Անծանոթ բառեր՝

մրմունջ —  ցածր ձայն

անուրջ —  Երազ

———————————————————————————————————————————

Ինչքան աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս

Այնքան աշխարհը անուշ ու ցանկալի կլինի.
Թե ուզում ես չսուզվել ճահճուտները անհունի —
Պիտի աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս:
Այնպե՜ս արա, որ կյանքում ո՜չ մի գանգատ չիմանաս,
Խմի՜ր թախիծը հոգու, որպես հրճվանք ու գինի.
Որքան աշխարհը սիրես ու աշխարհով հիանաս —
Այնքան աշխարհը անուշ ու ցանկալի կլինի…

Անծանոթ բառեր՝

անհուն — Հուն չունեցող

Թախիծ — տրտմություն